wendbaar

Inhoud Nederlandse gemeenten kampen met ongekende financiële uitdagingen en onzekerheden. Bijna acht op de tien verwacht een tekort over 2021 dat in totaal wordt voorspeld op maar liefst 1,3 miljard euro. Daarmee dreigt het gezamenlijke tekort van gemeenten ten opzichte van 2018 tien keer zo groot te worden.   Dit blijkt uit de Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. Hierin is de financiële gezondheid van alle 355 gemeenten beoordeeld op basis van de jaarrekeningen over 2019, met als resultaat een financiële ranking van alle gemeenten, verdeeld naar inwoneraantal. Daarnaast zijn de begrotingen voor 2021 geanalyseerd.    Steeds meer gemeenten in het rood De financiële positie van gemeenten loopt hard terug vanwege aanhoudende tekorten. Het gezamenlijke verlies van gemeenten steeg met ruim 600 miljoen euro naar 747 miljoen euro in 2019. Hoewel de oplopende tekorten bij de meeste gemeenten nog met de eigen buffers gedicht kunnen worden, is de financiële rek eruit.  Waar in 2018 nog 58% van de gemeenten met tekorten kampt, was dit in 2019 al 65%.  Uit de beoordeling van de jaarrekeningen blijkt dat er grote regionale verschillen bestaan tussen gemeenten: In de provincies Noord-Holland en Groningen bedragen de tekorten per inwoner meer dan  100 euro. Zij spannen daarmee de kroon. Gemeenten in de provincie Flevoland doen het daarentegen het beste.  Gemeenten in Flevoland hebben een gemiddelde solvabiliteit (eigen vermogen en buffers) van 53% en scoren daarmee ook het beste van alle provincies. In Zeeland is de solvabiliteit van gemeenten het laagste met gemiddeld 24%.  Flevoland bezit ook de laagste gemiddelde nettoschuldquote (de schuldpositie) met 15%. Landelijk bedraagt deze 49%, in Zeeland (63%) en Zuid-Holland (67%) ligt deze fors hoger.  De gemiddelde solvabiliteit van gemeenten daalde in 2019 met één procent ten opzichte van vorig jaar naar 34%. Voor 2023 wordt zelfs een verdere daling naar 30% verwacht. De nettoschuldquote  van gemeenten nam toe van 48,5% in 2018 naar 49,2% in 2019 en wordt voor 2021 verwacht op 64%.   Uitvoering openbaar bestuur verschraalt BDO constateert dat steeds meer gemeenten in het rood komen te staan en tekorten verder oplopen. Rob Bouman, voorzitter van de branchegroep Overheid van BDO: “Het is voor de langere termijn geen houdbare situatie. Gemeenten kunnen nu nog tegen een stootje. Ze kunnen de oplopende tekorten tot nu toe nog steeds betalen door te bezuinigen en in te teren op de reserves of door meer schulden op te bouwen. Deze trend is niet gewenst, maar wel de realiteit. Het structureel en reëel evenwicht is volledig zoek. Gemeenten staan voor de lastige taak ongekende financiële uitdagingen en onzekerheden het hoofd te bieden. Hierbij valt te denken aan de toenemende digitalisering, energietransitie, krapte op de woningmarkt en de impact van COVID-19. Dit bovenop de reeds eerder door de Rijksoverheid overgehevelde taken uit het sociaal domein. Gemeenten zijn hierdoor genoodzaakt keuzes te maken en in sommige gevallen zich te beperken tot enkel het uitvoeren van wettelijke taken. Dit leidt tot verschraling in de uitvoering van het openbaar bestuur.”     Coronacrisis komt bovenop toch al sombere vooruitzichten Bouman benadrukt de spilfunctie van gemeenten: “zij vormen een belangrijke maatschappelijke motor. Ook in crisistijd blijven zij, ondanks het wegvallen van inkomstenbronnen, hun maatschappelijke taken uitvoeren en zijn daarnaast onmisbaar gebleken voor de continuering van de zorg, het toezicht houden op de coronamaatregelen en het overeind houden van culturele instellingen.” De Rijksoverheid heeft aangegeven gemeenten te compenseren voor gemaakte kosten als gevolg van de coronacrisis. Inmiddels zijn twee steunpakketten verleend, onder andere aan gemeenten. Het is echter de vraag of het volledig vergoeden van de kosten kan en zal gebeuren. “Het is goed mogelijk dat er verborgen kosten zijn die tijdens de compensatieberekeningen nog onbekend zijn, zoals extra verliezen voor culturele instellingen. Hoe langer de crisis duurt, hoe groter de druk op het sociaal domein, toch al de grootste kostenpost voor gemeenten”, benadrukt Bouman. “Gemeenten moeten hun huishoudboekje doorgronden en scenario’s doorrekenen. Dat helpt bij het maken van de juiste keuzes.”    •    Tekorten gemeenten lopen verder op  •    Uitvoering openbaar bestuur verschraalt •    Herbezinning financiering, taken en omvang gemeenten noodzakelijk   Herbezinning taken, omvang en financiering gemeenten  BDO doet gemeenten een aantal aanbevelingen. “Gemeenten moeten in tijden van corona hun weerbaarheid en wendbaarheid voortdurend monitoren. Integraal risicomanagement is noodzakelijk en zero based budgetting is een middel om opnieuw aan de knoppen te draaien. Een bedrijfsmatig fundament wordt meer en meer noodzaak om blijvend publieke waarde te realiseren en ambities waar te maken,” aldus Bouman. BDO pleit daarnaast voor een herbezinning van taken, omvang en financiering van gemeenten. “Dit is een bekend thema, de urgentie hiervan neemt alleen maar toe. De huidige verdeling en financiering past niet meer bij de toegenomen financiële dynamiek - desondanks is de invoering van het nieuwe verdeelmodel uitgesteld tot 2023. Toezichthouders moeten daarnaast meer aandacht hebben voor structureel en reëel evenwicht. Zij moeten de financiële ontwikkelingen volgen en het weerstandsvermogen monitoren.”     Over de Benchmark Nederlandse gemeenten BDO doet regelmatig onderzoek in de publieke sector, onder andere in de zorg- en overheidssector. Door de analyse van openbare kengetallen beoogt BDO de financiële gezondheid van de diverse sectoren objectief in kaart te brengen. De BDO-benchmark Nederlandse gemeenten verschijnt dit jaar voor de derde keer. Naast de financiële analyse en een doorkijkje naar de gemeentelijke begrotingen voor 2021, beschrijft het rapport de belangrijkste uitdagingen, conclusies en aanbevelingen. Ook heeft BDO net als vorig jaar rapportcijfers toegekend aan individuele gemeenten (te bekijken in de online analysetool) en diverse gemeenten aan het woord gelaten over hun financieel beleid, ervaringen en adviezen voor andere gemeenten. Raadpleeg het volledige rapport voor alle details.   DOWNLOAD BENCHMARKRAPPORT

Inhoud Begin januari schreef zorgminister Hugo de Jonge het al in een brief aan de Tweede Kamer: “We zijn onvoldoende wendbaar gebleken om de veranderingen die zich voordeden snel genoeg te kunnen accommoderen.” Hij doelde daarbij op de coronavaccinatie in Nederland die waarschijnlijk eerder had kunnen beginnen als hij de GGD’en eerder had gevraagd de systemen alvast klaar te maken voor grootschalige vaccinaties. Wendbaar zijn om snel in te kunnen spelen op veranderingen is dus voor iedere organisatie belangrijk, maar hoe word je dat en wat bereik je er uiteindelijk mee? Van afdelingsgestuurd naar procesgestuurd Veel organisaties zijn van huis-uit traditioneel of afdelingsgestuurd. Op zich is dat een prima werkwijze om de activiteiten van de organisatie te coördineren en daarmee efficiëntie te creëren binnen het betreffende bedrijfsonderdeel. In de praktijk blijkt echter dat de efficiëntie, die wordt verkregen door het werken in afdelingen, vaak verloren gaat door de vertraging die oploopt als het estafettestokje tussen verschillende afdelingen moet worden overgedragen. Om als organisatie wendbaar te worden, zul je allereerst een transitie moeten maken van een afdelingsgestuurde organisatie naar een procesgestuurde organisatie die procesgestuurd werkt. Dat lijkt geen sinecure, maar is eigenlijk een stuk minder ingewikkeld dan je op het eerste gezicht zou denken.   Processen in kaart De eerste stap is de vastlegging van alle primaire processen. Hiermee zet je als organisatie de eerste stap op weg naar een betere sturing, een grotere flexibiliteit en meer grip op kwaliteit. Afhankelijk van de omvang van je organisatie is het van belang om processen te uniformeren. Daarna kun je gaan starten met het optimaliseren van processen waarmee je winst kunt behalen in bijvoorbeeld doorlooptijd en/of efficiëntie.   Missie, visie en strategie Vervolgens is het belangrijk om de link te leggen tussen de missie, visie, strategie en processen van de organisatie. Want dan kun je namelijk bij een strategiewijziging direct identificeren wat er in de processen aangepast moet worden om de nieuwe strategische doelen te bereiken. Bovendien wil je snel kunnen identificeren welke impact een nieuwe wet of andere wijziging in de externe omgeving heeft op de specifieke werkgebieden van jouw organisatie. En uiteraard wil je ook snel nieuwe processen kunnen ontwikkelen die aansluiten bij de veranderingen die zich voordoen.   IT-landschap op de kaart Dat betekent dat ook meteen helder moet zijn door welke ICT-applicaties die processen worden ondersteund, zodat je weet welke systemen aangepast dienen te worden. Ook is het dan handig om te weten wie van zo’n wijziging impact gaan ondervinden; kortom, inzicht in rollen en verantwoordelijkheden is hierbij een vereiste. Pas als je een breed inzicht creëert, kun je snel acteren als veranderingen zich voordoen.   Een digitale tweeling als resultaat Hiermee heb je eigenlijk al de weg ingeslagen naar het creëren van een digitale tweeling van je organisatie. Een digitale tweeling is namelijk een digitale kaart van de hele organisatie: processen, applicaties, architectuur en data, maar ook de onderlinge relaties daartussen en de bijbehorende afdelingen. Het Mavim-platform helpt je om alle gegevens en de onderlinge relaties, onder andere in doorklikbare dashboards en begrijpelijke platen te visualiseren. En een organisatie die goed inzicht heeft in haar bedrijfsvoering en de samenhang ziet tussen de uitvoering, de business en haar eigen strategie, kan snel anticiperen op veranderingen en mag zich met recht een wendbare organisatie noemen.     > Lees in dit e-book meer over de voordelen van een digitale tweeling van je organisatie > Of bekijk de blog over sneller volwassen worden met een digitale tweeling   Auteur: Nathalie Ramas